روز هفتم صفر، یکی از روزهایی که نقل های مختلفی در باره آن وجود دارد. در بعضی از نقل ها نوشته شده که ولادت مبارک امام موسی کاظم علیه السلام در این روز اتفاق افتاده و در برخی نقل ها تاریخ ولادت آن حضرت را در ماه ذی الحجه دانسته اند. در عین حال برخی از علما قائل به شهادت امام حسن عسکری علیه السلام در روز هفتم صفر هستند. چنین نظراتی موجب ایجاد اختلاف در نحوه عزاداری ها شده است. با این وجود، بهترین مسیر برای پرداختن به این اتفاقات، مراجعه به نظر و سیره علمای دینی است.
دکتر حمیدرضا فلاح، استاد دانشگاه و محقق دینی، در این باره مطالبی را مطرح می کند و ابراز عقیده می کند که عمل به سیره علمایی مانند آیت الله العظمی بهجت (ره) و حاج شیخ عبدالکریم حائری (ره) بهترین درس برای رفتار و عملکرد در چنین ایامی است.
 
اطلاعاتی که درباره زندگی امام موسی کاظم علیه السلام ارائه شده است، در بعضی موارد با یکدیگر اختلاف دارند. یکی از این موارد، تاریخ ولادت آن حضرت است که چندین روایت در این باره وجود دارد. دلیل این اتفاق چیست؟ 
همان طور که اشاره کردید درباره تاریخ ولادت امام موسی کاظم علیه السلام چندین نقل وجود دارد و در هر تقویمی یک روز به عنوان زمان ولادت آن حضرت مشخص شده است. دلیل این مسئله ، وجود نقل های مختلف در زمینه تاریخی و حتی روایت ها و احادیث است. در عین حال لازم است که نحوه رویکرد مسئولان گذشته در کشور و حتی رسانه های جمعی را هم در نظر بگیریم که هر یک از این موارد بر نحوه رفتار و برخوردهای عبادی و اجتماعی مردم در روزهای ماه صفر تأثیرگذار است.
 
چه ضرورتی ایجاب می کند که تاریخ دقیق ایام شهادت و ولادت هر یک از ائمه اطهار علیهم السلام به طور دقیق معین شود؟ 
اهمیت این اتفاق زمانی مشخص می شود که توجه داشته باشیم مردم متدین کشور ما معمولا فعالیت ها و برنامه های خود را در زمینه های اجتماعی و عبادی بر اساس تاریخ های دینی تنظیم می کنند. یعنی در روزهای شادی اهل بیت علیهم السلام رفتار و برنامه های خاصی دارند و در ایام عزا و سوگواری آن بزرگان هم برنامه هایی دارند تا عزاداری شان مشهود باشد. از این منظر است که اهمیت مشخص شدن تاریخ دقیق ایام ولادت و شهادت ائمه اطهار علیهم السلام بسیار مهم بوده و برای نیل به این منظور، باید تاریخ اسلام و همچنین روایت ها و احادیث مربوط را به طور دقیق مطالعه و بررسی کنیم.
 
در میان روایت های موجود، چه روزی به عنوان تاریخ ولادت امام موسی کاظم علیه السلام از اعتبار بیشتری برخوردار است؟ 
باید توجه داشت که بر اساس روایت ها و احادیث، روز هفتم ماه صفر را به عنوان زمان ولادت آن حضرت در نظر بگیریم. البته تاریخ روز هفتم ماه صفر در میان علمای دین شهرت بیشتری دارد، هر چند که باید بدانیم شخصیت های علمی و دینی بزرگی در آثار خود مطلب دیگری را عنوان کرده اند. به عنوان مثال شیخ مفید در کتاب الارشاد، شیخ کلینی در کتاب اصول کافی و شیخ طوسی هم در کتاب تهذیب الاحکام، به این مطلب که تاریخ ولادت امام موسی بن جعفر علیه السلام در روز هفتم صفر باشد اشاره ای نکرده اند. حتی برخی از علما مثل شیخ محمدحسن نجفی در کتاب جواهر الکلام و شیخ کاشف الغطاء در کتاب کشف الغطاء این نقل را ضعیف دانسته اند.
 
درباره سال و محل ولادت امام موسی کاظم علیه السلام چه مطلبی نقل شده است؟ 
این مطلب را شیخ کلینی در کتاب اصول کافی نوشته و البته افراد دیگری مانند ابن جریر طبری شیعی هم در کتاب دلائل الامامه نقل کرده که امام جعفر صادق علیه السلام در این باره فرمودند این ولادت پر خیر و برکت بعد از ایام حج در سال 127 هجری و در زمانی اتفاق افتاد که آن حضرت به سمت مدینه برمی گشتند. در منطقه ای به نام ابواء امام موسی بن جعفر علیه السلام متولد شدند که این منطقه در فاصله حدود 50 کیلومتری منطقه جحفه قرار دارد.
 
بر اساس چنین مطلبی درست است که نتیجه بگیریم امام موسی کاظم علیه السلام در ماه ذی الحجه به دنیا آمده اند، نه در ماه صفر؟ 
بله. اگر این روایت را معیار تشخیص ماه تولد آن حضرت بدانیم، باید توجه داشته باشیم که امام موسی کاظم علیه السلام در شرایطی به دنیا آمدند که پدر و مادر گرامی ایشان مراسم حج رابه پایان رسانده و از مکه به سمت مدینه در حرکت بودند. پس ایشان در ماه ذی الحجه متولد شده اند، نه در ماه صفر. چون ماه صفر با چنین نقلی سازگاری ندارد.
 
آیا چنین مطلبی در منابع دیگری شیعی هم روایت شده است؟ 
بله. به عنوان مثال ابن جریر طبری روایت دیگری از امام حسن عسکری علیه السلام نقل کرده است و آن را در کتاب دلائل الامه نوشته و بر این نکته تصریح دارد که امام هفتم شیعیان در ماه ذی الحجه چشم بر این جهان گشوده اند.
 
آیا درباره روز هفتم صفر، اتفاق مهم دیگری در منابع دینی ثبت شده است؟ 
همین طور است. باید بدانیم که شهید اول، کفعمی و شیخ مفید، روز هفتم صفر را تاریخ شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می دانند و حتی تعدادی از علمای دینی اعتقاد دارند که این نقل از تاریخ 28 صفر مشهور تر است. در واقع تقویم عمومی ما نشان می دهد که روز 28 صفر زمان شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام و روز هفتم صفر تاریخ ولادت امام موسی کاظم علیه السلام است. در حالی که طبق نقل های معتبر و مستندی که در دست داریم از جمله آثار علمایی که از آن ها یاد شد، روز هفتم صفر تاریخ شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام بوده و ولادت امام موسی بن جعفر علیه السلام هم در ماه ذی الحجه روی داده است.
بر همین اساس است که بیوت تعدادی از مراجع عظام تقلید در روز هفم صفر سیاه پوش است، چراکه ایشان به چنین نقلی قائل هستند. این در حالی است که آنچه از سوی رسانه ها و صدا و سیما درباره رویداد هفتم صفر اعلام می شود، با نظر برخی از مراجع تقلید سازگاری ندارد.
 
با این توضیحات، وظیفه مردم در این روز چیست؟ 
در این مورد باید دقت داشته باشیم که حتی اگر نقل هفتم صفر برای میلاد مبارک امام موسی کاظم علیه السلام را هم صحیح بگیریم، باز هم باید دقت کنیم که جنبه عزای اهل بیت علیهم السلام در ماه صفر بر شادی مقدم است. در واقع در این ماه باید عزا برپا شود و در این باره به سیره حاج شیخ عبدالکریم حائری که مؤسس حوزه علمیه بوده اند، توجه کنیم.
البته آن طور که از آیت الله بهجت (ره) به یاد داریم ایشان اعتقاد داشتند که در این ایام هم به بیان فضائل و مناقب امام موسی بن جعفر علیه السلام بپردازیم و هم ذکر مصیبت امام حسن مجتبی علیه السلام را انجام بدهیم.
 
با این توضیحات برگزاری برنامه های شادی چه از سوی مردم و چه از طرف رسانه صحیح نیست. 
همین طور است. در بعضی از سال ها شاهد بودیم که صدا و سیمای کشورمان در روز هفتم ماه صفر به پخش برنامه های شاد و تبریک گفتن می پرداختند که این اتفاق از طرف تعدادی از علما مورد انتقاد قرار گرفت و حتی بعضی از ائمه جمعه در این باره خواستار تجدید نظر در اجرای برنامه در ماه صفر شدند.
 
با این وجود، چرا هنوز هم در بعضی از تقویم ها تاریخ ولادت آن حضرت تغییری نکرده است؟ 
البته تذکرات و هشدارهای علمای دینی موجب شده که در بعضی از تقویم ها این تاریخ درست شود، یعنی زمان ولادت امام موسی بن جعفر علیه السلام از روز هفتم ماه صفر به ماه ذی الحجه تغییر کند. اما همان طور که اشاره کردید، این اتفاق در تعدادی از تقویم ها هنوز هم اعمال نشده است. چون این اتفاق، لازم است توسط شورای فرهنگ عمومی انجام شود. 
البته باید به این نکته هم اشاره کنیم که در تعدادی از تقویم های جلالی مربوط به سال جاری مشاهده می کنیم که روز بیستم ذی الحجه را به عنوان تاریخ ولادت امام موسی بن جعفر علیه السلام در نظر گرفته اند. اما این مطلب در هیچ کدام از منابع مستند تاریخی و دینی ما وجود ندارد و حتی تعدادی از روحانیون اشاره کرده اند که این اتفاق مبارک احتمالا یا در روز 17 و یا در روز 27 ماه ذی الحجه روی داده است، و آن هم در سال 128 هجری قمری بوده است. اما گاهی این تاریخ هم دچار اشتباهاتی شده و به جای سال 128، سال 129 هجری قمری عنوان شده که طبیعی است این روز در تعیین کردن روز شمسی مطابق با سال جاری، اشتباهی ایجاد می کند. 
 
نظر علمای دین و مراجع عظام تقلی در باره این روز چیست؟ 
برای پاسخ به این پرسش باید به استفتائات و حکم های آن بزرگان اشاره کنیم:
پاسخ آیت الله صافی گلپایگانی (دامت برکاته) :  
برپائی مجلس میلاد ائمه علیهم السلام بسیار خوب و مناسب است اما چون هفتم صفر بنا بر بعضی اقوال مصادف با سالروز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام می باشد و از طرفی تمام ماه محرم و صفر ماههای حزن آل الله و کاروان داغدار و مصیبت زده حضرت سیدالشهداء علیه السلام است سزاوار است در این دوماه مجلس روضه وعزا برپا نموده و از مجالس جشن وسرور جدا اجتناب نمود.ان شاءالله مجمع مقدس شما عزیزان مورد توجه و عنایت خاصه حضرت بقیةالله ارواحنا فداه قرار بگیرد و همه از منتظران امر فرج آن حضرت بوده باشید
 
پاسخ آیت الله وحید خراسانی(دامت برکاته)  :
به آنچه فقیه محقق، موسس حوزه علمیه (قدس سره) فرموده اند، باید عمل شود
 
متن جوابیه آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)  :
عزاداری روز هفتم ماه صفر به عنوان سوگواری سبط (علیه السلام) و تعطیل بازار که سنت شیعیان بوده از شعائر دینی است که باید محفوظ بماند و با ذکر مناقب امام هفتم (علیه السلام) منافات ندارد./  اول صفر 1430
 
پاسخ آیت الله سید صادق روحانی(دامت برکاته): 
باسمه جلت اسمائه، جماعتی از محققین و علما مانند شیخ مفید، شهید و کاشف الغطاء بعد از تحقیق، روز هفتم صفر را روز شهادت آن حضرت نوشته اند من هم موقعی که در این مورد تحقیق می کردم، تقریبا اطمینان به این پیدا کردم بنابراین مقتضای تعظیم شعائر، اقامه مجلس عزا، تعطیلی بازار، خروج دسته جات و عزاداری در این روز است، و وظیفه صدا و سیما بر پایی عزاداری است و تولد امام کاظم (ع) در این روز مانع نباید بشود. 
 
پاسخ مرحوم ایت الله آیت الله بهجت(ره) :
مناسب است در جمع بین دو قول «مشهور» در روز هفتم صفر به شهادت سبط اکبر، امام مجتبی علیه آلاف التحیة و الثناء و تولد امام موسی الکاظم علیه السلام ، ترتیب مجالس برای هر دو امام بزرگوار به اینکه مصائب امام دوم علیه السلام و مناقب امام هفتم علیه السلام علیه السلام را متذکر و یادآور باشند و به همین احتیاط حاصل می شود .
 
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته) :
البته نظر مشهور طبق آنچه مرحوم کلینی ( ره ) در کافی آورده این است که شهادت آن حضرت در آخر ماه صفر است ولی با توجه به روایت دیگری که مربوط به هفتم ماه صفر است سزاوار است نسبت به آن روز نیز احترام رعایت شود.
 
پاسخ مرحوم ایت الله فاضل لنکرانی(ره)  :
در این که باید یک روز اختصاص به حضرت امام مجتبی علیه السلام داشته باشد تردیدی نیست و با توجه به اینکه روز 28 صفر روز رحلت خاتم الانبیا (ص) هم هست و بدین لحاظ شهادت سبط اکبر علیه السلام تحت الشعاع قرار می گیرد، لذا خوب است که روز هفتم صفر را به این عنوان اختصاص دهند که ((مشهور)) هم همین است.
 
پاسخ ایت الله آیت الله سیستانی(دامت برکاته)  :
بزرگداشت شهادت سبط اکبر امام حسن مجتبی علیه السلام و ترتیب مجالسی برای آن حضرت و ذکر مصائب و یادآوری مناقب آن امام از مصادیق تعظیم شعائر است. و من یعظم شعائرالله فانها من تقوی القلوب
 
پاسخ مرحوم آیت الله میرزا جواد تبریزی(ره)  :
محرم و صفر ماه های حزن بر سیدالشهداء و خاندان اهل بیت علیهم السلام می باشد و باید به مجالس عزاداری روضه خوانی بگذرد.