گزارش نشست تخصصی

بررسی فقهی پیاده روی برای زیارت غیر امام حسین (ع)

نشست تخصصی پیاده روی برای زیارت غیر امام حسین (ع) با همکار دفتر پژوهشکده حج و زیارت و بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس در روز چهارشنبه 27/11/95 با حضور پژوهشگران، اساتید، جناب آقای موسوی معاونت زیارت استانداری خراسان، حجت الاسلام علوی مسئول جمعیت خدمتگذاران به زائرین پیاده امام رضا علیه السلام و جمعی از مسئولین برگزار گردید.

خوش آمدگویی  مدیرعامل بنیاد پژوهشها

نخست حجت الاسلام و المسلمین شریعتی‌تبار مدیرعامل بنیاد پژوهشها ضمن خوش آمدگویی به حضار و تقدیر از برگزاری چنین نشستی و همچنین تأکید بر علمی و فقهی بودن مباحث نشست بدور از امور سیاسی و رسانه‌ای، سخنانی را دربارة اصول مسلم بحث که باید بر آن تحفظ و تاکید داشت، بیان کرد که اصولی؛ مانند جواز، مشروعیت، حجیت، ثواب و اجر عظیم مشاهد شریفه و عتبات مقدسه مسلم است و به آیات و روایات در این‌باره اشاره کرد.

وی بیان کرد که دربارة زیارت امام حسین (ع) خطوه آمده که «من مشی خطوة» یا «من اتی بکل خطوة» یا روایت معاویة بن وهب که حضرت صادق دربارة زیارت امام حسین (ع) فرمودند و اجماع و سیره مستمرة که از زمان ما تا صدر اسلام علما، ائمه و حضرت صدیقه (س) در زیارت شهدای احد وجود دارد. این‌ها از اصول مسلم ما هستند و افکار وهابیت و استدلال‌های آن‌ها را ناتمام میدانیم و این‌ها بیان شده است.

وی در خصوص زیارت با پای پیاده بیان کرد: با استفاده از ادلة مطرح دربارة پیاده‌روی دربارة حج، دلیل افضل الاعمال احمضها و دلیل تعظیم شعائر اسلامی بودن پیاده‌روی می‌توان استحباب پیاده‌روی برای زیارت بدست آورد و برخی از فقها؛ مانند صاحب جواهر در جواهر ج17، ص313 در ذیل حج مشیاً عبارتی دارد که می‌توان از آن استفاده کرد که مشی در غیر حج؛ مانند مشاهد شریفه نیز فی نفسه در عبادت افضل است.

ارائه مقاله توسط حجت الاسلام و المسلمین درگاهی

سپس حجت الاسلام و المسلمین درگاهی از پژوهشگران پژوهشکده حج و زیارت با تبیین مقاله‌ای که در این‌بارة نگاشته‌ است، به موضوع حکم پیاده‌روی برای زیارت قبور اولیای الهی و دیگر اماکن مقدسه پرداخت. وی دراین باره پنج وجه بیان کرد:

وجه اول. استفاده از نصوص خاص و تسری حکم آن به پیاده‌روی برای زیارت تمامی ائمه (ع)؛ مانند الف. روایاتی که ثواب زیارت ائمه دیگر را مانند زیارت امام حسین (ع) دانسته؛ مانند روایت حسن بن علی بن وشا از امام رضا (ع) «له مثل ما لمن اتی قبر ابی‌عبدالله (ع)»؛ ب. روایاتی که ثواب زیارت دیگر صلحا ثواب زیارت ائمه (ع) دانسته؛ مانند روایت شیخ مفید و شیخ طوسی از موسی بن جعفر (ع) و شیخ صدوق از امام صادق (ع) من لم‌یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا یکتب له ثواب زیارتنا؛ پ. روایاتی که دربارة ثواب زیارت برادر دینی است؛ مانند روایت شیخ صدوق از پیامبر (ص) من مشی زائراً لاخیه فله بکل خطوة حتی یرجع الی اهلی عتق مئة الف رقبة؛ ت. روایاتی که درباره ثواب پیاده رفتن به مسجد مطرح شده است.

 وجه دوم. استفاده از نصوص عام و تسری حکم آن به پیاده روی برای زیارت تمامی ائمه (ع)؛ مانند ما عبد الله بشیء اشد من المشی و لا افضل یا روایت افضل الاعمال احمضها

وجه سوم. پیاده‌روی مصداق تعظیم شعائر باشد، آیه من یعظم شعائر الله من تقوی القلوب.

وجه چهارم. پیاده‌روی مصداق تواضع و تذلل بیشتر،  برخی از منابع روایی حکمت حکم استحباب پیاده‌روی برای زیارت مسجد‌الحرام و پا برهنگی در حج و طواف را تواضع و خشوع بیشتر در برابر خداوند بیان کرده‌اند.

وجه پنجم. مصداق مودت به ذی‌القربی می‌باشد قل اسئلکم علیه اجر الا المودت فی القربی یکی از شاخصه‌های مودت به اهل‌بیت می‌باشد.

وی به تمامی این وجوه پنجگانه اشکال‌های سندی و دلالی وارد کرد و بیان داشت که چنین ادله‌ای دلالت بر حسن فعلی پیاده‌روی‌ برای دیگر ائمه غیر از امیرالمؤمنین و امام حسین (ع) و بر رحجان شرعی آن‌ها دلالت دارد، نه استحباب.

حجت الاسلام و المسلمین زهیری

در ادامه، حجت‌الاسلام و المسلمین ظهیری با بیان چهار مقدمه؛ الف. تبیین حکم اولی، ثانوی و اثبات حکم با اخبار من بلغ؛ ب. تقسیمات سه‌گانه شرعی، عقلی و عقلایی رحجان؛ پ. موضع کاربرد اصطلاح «اذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال»؛ ت. بودن حکم استحباب فقها به عنوان ترتب ثواب؛ ث. اقسام سه‌گانه ادله حکم استحباب پیاده روی برای زیارت؛ به تشریح ادله غیرقابل خدشه دربارة استحباب پیاده‌روی برای زیارت ائمه (ع) پرداخت و با رد فقهی و اصولی اشکالات بیان شده در باب عدم استحباب پیاده‌روی برای سایر ائمه (ع)، حکم استحباب اولی و ثانوی را برای چنین زیاراتی ثابت کرد.

وی بیان داشت ما ادله‌ای داریم که با سند، دلالت و جهت صحیح بر استحباب پیاده‌روی برای زیارت ائمه (ع) به عنوان حکم اولی دلالت دارد که حکم بر ذات عمل مشی برای زیارت قرار گرفته است. برخی از آن ادله صحیحه حسن بن علی وشا «له مثل ما لمن اتی قبر ابی‌عبدالله (ع)» برپایة اطلاق تنزیل، روایت دیگر صحیحه عبدالله بن سنان «ما عبد الله بشیء اشد من المشی و لا افضل» که مشی با توجه به ممشی‌الیه و برپایة ترتب ثواب ذی‌المقدمه تفضلا بر مقدمه و روایت دیگر روایت «افضل الاعمال احمضها» با توجه به شهرت عملی و برتر از آن تسالم فقها نسبت به آن، دلالت بر ثبوت استحباب پیاده‌روی برای زیارت ائمه (ع) به عنوان حکم اولی دارد.

علاوه بر این ادله، ادله دیگری داریم که استحباب پیاده‌روی برای زیارت را به حکم ثانوی ثابت می‌کند؛ مانند پیاده‌روی تعظیم ائمه (ع) نه تعظیم شعائر است (صغری) کسی که عالمی را توقیر و گرامی کند خدا او را توقیر کرده است (کبری) پس توقیر و تعظیم ائمه (ع) به طریق اولی امری مطلوب است و پیاده روی یکی از مصادیق آن می‌باشد. موضوع دیگر، تعظیم شعائرالله است و یکی از مصادیق تعظیم شعائر الهی تعظیم ائمه (ع) و پیاده‌روی برای زیارت آنان می‌باشد.

برخی دیگر روایت است که دلالت آن‌ها تمام است، اما سند معتبر ندارد که آن‌ها مؤید می‌باشد نه دلیل؛ مانند روایت «من مشی زائراً لاخیه فله بکل خطوة حتی یرجع الی اهلی عتق مئة الف رقبة».

نتیجه اینکه استحباب برای زیارت قبور ائمه (ع) به عنوان حکم اولی و ثانوی قطعی است و اینکه حجت الاسلام و المسلمین درگاهی می‌گویند: این ادله دلالت بر رحجان شرعی عمل پیاده‌روی برای زیارت دارد باید در پاسخ بگوییم که رحجان شرعی در فقه مساوی با استحباب است و حکمی جدای از آن نیست. ولی برای امام زادگان باید به رجاء ثواب صورت گیرد.

استفتاءات مراجع

ایشان در بخش پایانی سخنانشان به فتاوای مراجع در این زمینه پرداختند و فرمودند:

آیت‌الله صافی گلپایگانی فرموده اند: پیاده‌روی برای زیارت ائمه (ع) به سبیل فتوا مستحب است. آیت‌الله مکارم شیرازی استحباب پیاده‌روی برای زیارت ائمه را از باب تعظیم شعائر پذیرفته اند، اما مقام معظم رهبری ایشان اصل استحباب را نفی نکرده اند ولی این جمله فرموده اند که:  

ما پیاده روی برای مشهد الرضا  علیه الصلوه و السلام را تشویق نمی کنیم

ایشان در توضیح فرمایش رهبری فرمودند: ظاهرا نکته این است که زیارت اربعین امام حسین ع که پدر استکبار و وهابیت را درآورده است نباید تحت الشعاع قرار بگیرید.  البته اگر کسی خودش بخواهد با پای پیاده مشرف شود بحثی در آن نیست، ظاهرا سخن رهبری ناظر به عناصر نظام و زیرمجموعه های دولت مانند استانداری، آستانه و... برای ورود به این بحث است و نکته اش این جاست که ان للحسین فی قلوب المومنین حرارتا لاتبرد ابدا، این شعاع عالم تاب نباید تحت الشعاع قرار بگیرد

پایان نشست تخصصی نیز پرسش و پاسخ با حضور حضار برگزار گردید.